Wystawa „W świecie ksiąg” swoimi bohaterami czyni, jak sam tytuł wskazuje, książki. Wystawa została przygotowana przez Fundację Nomina Rosae oraz przez Sądecką Bibliotekę Publiczną im. Józefa Szujskiego w Nowym Sączu dzięki dotacji udzielonej przez Miasto Nowy Sącz.

Jako wydarzenie towarzyszące wystawy 15 grudnia 2019 o godzinie 17.00 odbędzie się spotkanie z kolekcjonerem i bibliofilem Kasprem Świerzowskim. Więcej informacji TUTAJ

Historia książki liczy wiele tysiącleci i rozwijała się wielowątkowo. Różne społeczności i cywilizacje wypracowały odrębne systemy pisma. Wykorzystywano także różnorodne nośniki.
W dawnych czasach w Mezopotamii używano tabliczek glinianych, w Egipcie papirusu, a w Indiach i Indonezji liści palmy lontar. Inkowie posługiwali się kipu – sznurkami z supełkami. Kultura pisma stała na wysokim poziomie w starożytnych Chinach; to tam po raz pierwszy miał powstać papier. W starożytnej Grecji i Rzymie zainteresowanie książkami było znaczne. Kwitł handel książkami, powstawały biblioteki, m.in. słynna Biblioteka Aleksandryjska założona w czasach Ptolemeusza I Sotera (323–283 r. p.n.e.) czy Lykeion w Atenach, a także rzymska biblioteka Celsusa w Efezie. W końcu I wieku n.e. zaczęto tworzyć zbiory kart łączonych za pomocą szycia lub klejenia na jednym z brzegów. W ten sposób narodził się tzw. „kodeks”, który do dziś jest najpopularniejsza formą książki. Kodeks miał zdecydowaną przewagę nad zwojem papirusowym, gdyż można go było łatwo otworzyć na dowolnej stronie; zwój wymagał przewijania. Dodatkowo karty kodeksu można było zapisywać po obu stronach.

Przełomem dla książki w Europie okazał się wynalazek druku (w Chinach już niemal 600 lat wcześniej powstała Diamentowa Sutra zadrukowana techniką druku klockowego na papierze i uznawana za najstarszy na świecie tekst drukowany). W XV w. w Moguncji Johannes Gutenberg wydrukował na najlepszym pergaminie Biblię. Twórca przełomowego wynalazku wpadł na pomysł odlewania liter, cyfr i znaków przestankowych, które można było wielokrotnie łączyć w strony. Do czcionek posmarowanych farbą przyciskano welin (bardzo cienki, wysokogatunkowy pergamin) lub papier, by wydrukować stronę. Znajomość techniki druku szybko się rozpowszechniła. W drugiej połowie XV w. drukarstwo dotarło także do Polski, a pierwszym na ziemiach polskich drukiem był kalendarz na rok 1474 z krakowskiej drukarni Kaspara Straubego. Stolicą drukarstwa w Polsce stał się Kraków. Tu działały oficyny takich drukarzy jak m.in. Jan Haller, Unger, Wietor, Łazarz Andrysowicz czy Jan Januszowski.

Wraz z rozwojem drukarstwa i wzrostem liczby wydawanych książek pojawiły się problemy natury ideologicznej. Władze duchowne i świeckie starały się kontrolować słowo pisane. W 1559 r. wydano po raz pierwszy Indeks ksiąg zakazanych (łac. index – spis), a zniesiono go oficjalnie dopiero w 1966 r. W XVIII wieku kwitła także cenzura obyczajowa.
Wieki XVII i XVIII postawiły przed książką nowe wyzwania, poszerzył się zakres wiedzy i zainteresowań. Branża książkowa rozwijała się, pojawiła się możliwość zakupu książek w subskrypcji. W XVIII w. wykształciły się także specjalizacje wśród drukarzy; np. John Newbery (1713–1767) wydawał książki dla dzieci. Znacznie wzrosła liczba publikowanych czasopism naukowych. Wkrótce po rewolucji francuskiej podjęto także pierwsze próby tworzenia książek dla osób niewidomych.

W XIX i XX wieku procesem powstawania książek zaczynają rządzić zasady kapitalizmu; książka staje się towarem, często dostosowanym do gustów odbiorców i czytanym wyłącznie dla przyjemności, wydawanym w ogromnych nakładach (tzw. książka masowa). Powstają serie i cykle wydawnicze, powieści zeszytowe, książki dla dzieci i młodzieży czy literatura ludowa i popularna. Masowości sprzyjały nowe wynalazki, takie jak maszyna papiernicza produkująca ciągłą taśmę papieru (Ludwik Robert, 1799). Dzięki nowym technikom zmienia się sztuka ilustratorska, a także introligatorska (na oprawach książki pojawiają się tytuły i nazwiska autorów). Pozwala to na powstanie nowych gatunków: powieści wizualnych czy komiksów.
Wbrew tym tendencjom występowali przedstawiciele ruchu na rzecz książki pięknej i artystycznej, który wyłonił się na przełomie wieków XIX i XX i dążył do przywrócenia dawnego poziomu sztuki wydawniczej w duchu wzorów średniowiecznych, rezygnacji z maszyn i powrotu do pracy ręcznej.

Wraz z rozwojem technologii informatycznych i powstaniem Internetu krajobraz wydawniczy Polski i świata ulega znacznemu przeobrażeniu. Powstaje ogromna ilość drukarni i wydawnictw, pojawiają się możliwości samodzielnego drukowania książek, autorzy często publikują również w Internecie.
W XXI wieku bardzo popularne stają się wydawnictwa książkowe w postaci audiobooków (książki do słuchania, czytane przez aktorów) czy e-booków (książki w postaci elektronicznej, które można czytać na ekranie komputera, telefonu lub specjalnego czytnika). Nowa forma docierania do czytelników prowadzi również do powstania nowych gatunków literackich, jak np. popularna w Japonii powieść telefoniczna, pisana w odcinkach z myślą o odbiorcach, którzy czytać ją będą na swoich telefonach w drodze do pracy lub internetowe komiksy w formacie dopasowanym do ekranu smartfona.

Książki, które znajdują się na ekspozycji pogrupowane są w kilka kategorii. Przedstawiamy reprinty (przedruki) ksiąg z czasów średniowiecza, a także reprinty i oryginały wydawnictw z XVI i XVII w. Wśród niezwykle ciekawych egzemplarzy znajduje się „Indeks ksiąg zakazanych” z XVIII w. Prezentujemy spektrum wydawnictw polskiej literatury pięknej, a także przykładów literatury światowej (m.in. wspaniałe wydanie „Boskiej Komedii” Dantego, czy „Album Sienkiewicza” z 1898 roku). W świat podróżników i odkrywców świata przenoszą tematyczne książki oraz atlasy. Piękno oprawy książkowej demonstrują książki z XIX i początku XX wieku, w tym egzemplarze ze wspaniałej biblioteki jednego z najbogatszych Europejczyków swoich czasów barona Jamesa Rotschilda z Francji. Potrzeba uporządkowania wiedzy objawiła się w wydawnictwach słownikowych i encyklopedycznych. Na wystawie znalazły się oryginalne karty z wielkiej encyklopedii wydawanej we Francji w latach 1751–1766. Miała być ona kompendium ówczesnej wiedzy z zakresu nauki, sztuki i rzemiosła, a jej twórcy sami za cel przyjęli dokonanie „zmiany myślenia”. Uważa się, że to monumentalne dzieło stało się jednym ze szczytowych osiągnięć okresu Oświecenia i wywarło wpływ na rewolucję francuską.

Na wystawie znalazły się również książki o tematyce religijnej, które stanowiły zawsze znaczny procent ukazujących się dzieł. Religia traktowana była jako temat o znaczeniu najważniejszym. W kulturze europejskiej wielu pisarzy skupiało się na zagadnieniach religijnych, powstawały także modlitewniki, zbiory pieśni czy pobożne rozmyślania.
Ważnym elementem rynku tekstu drukowanego była prasa, a XIX wiek był czasem jej szczególnego rozkwitu. Przykłady XIX-wiecznej prasy to roczniki „Tygodnika Ilustrowanego” i „Dodatku do Gazety Lwowskiej” oraz pisma poświęcone modzie zdobione pięknymi grafikami.

Nierzadko to co pociąga w książce to nie tylko jej treść, ale również piękna szata graficzna i oprawa. Już w dobie średniowiecza zaczęto tworzyć oprawy do rękopiśmiennych kodeksów, aby uchronić je przed uszkodzeniem, ale także po to, aby oddać splendor i wartość składających się na księgę tekstów. Oprawą zajmował się introligator. Najczęściej oprawy konstruowano z desek powleczonych skórą – stąd powiedzenie o czytaniu książki od deski do deski. Moda na piękne, efektowne oprawy panowała zwłaszcza w XIX wieku. Kolekcjonerzy ksiąg, bibliofile, przykładali dużą wagę do odpowiednich opraw.

We współczesność książki wprowadzają nas przykłady komiksu, audiobooków i bestsellerów literatury masowej. W końcu świat ciągle się zmienia, a wraz z nim pojawiają się nowe pomysły na książki i tworzą się nowe formy relacji między czytelnikiem a ich zawartością.
Organizatorzy składają serdeczne podziękowania Panu Kasprowi Świerzowskiemu za nieocenioną pomoc w przygotowaniu ekspozycji.